از روزگاران قدیم، بزرگان کشور ما معتقد بودند کشور ما روی کمربند خشکسالی قرار دارد، اینکه رییس سازمان حفاظت محیط زیست این مساله را اعلام کرده، اتفاق جدیدی نیست، کوروش کبیر هم در ٢۵٠٠ سال پیش اعلام کرده بود خداوند این سرزمین را از دشمن، دروغ و خشکسالی حفظ کند.
تقسیمبندی مصرف آب در کشور ما به اینگونه است که
نود و دو تا سه درصد آب مصرفی ما برای کشاورزی است،
٣ تا ۴ درصد آب به بخش صنعت تعلق دارد، چون ما کشور صنعتی نیستیم. ٢تا ٣ درصد هم آب شرب است. با این تفاسیر، حتی اگر در آب صنعتی و شرب صرفه جویی کنیم، تاثیری ندارد، باید بتوانیم در آب کشاورزی صرفهجویی کنیم. اما چطور میشود این کار را کرد. ما سالانه ۴٢٠ میلیارد متر مکعب آب به صورت نزولات آسمانی مانند برف، باران و تگرگ دریافت میکنیم. ما فکر میکردیم که از این مقدار حدود ١٢٠ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال است، اخیرا متوجه شدیم در اثر ساختن سدها، سالی ٣٠میلیارد متر مکعب تبخیر داریم. آب جاری رودخانه تبخیر ندارد، اگر هم داشته باشد خیلی کم است. اما وقتی پشتش دریاچه تشکیل شد، تبخیر زیاد میشود. کل مصرف آب ما در حال حاضر در ایران ٩٠ میلیارد مترمکعب است، یعنی چیزی کمتر از یک چهارم آبی که میریزد، مورد بهرهبرداری قرار میگیرد و این نشان میدهد مدیریت ما اینقدر خراب است. اما اگر بخواهیم به راستی در آب مدیریت کنیم، باید مصرف آب کشاورزی مان را تقلیل دهیم. این قولی بود که دولت یازدهم در احیای دریاچه ارومیه داد. دولت گفت ما در حوزه دریاچه ارومیه ۴٠درصد از آب مصرفی کشاورزی را کم میکنیم و به دریاچه ارومیه اختصاص میدهیم. این قولی بود که داده شد ولی هنوز عملی نشده. بنده در سفری که به امریکا داشتم، تابلوهای بزرگ صرفه جویی مصرف آب در شهری چون لسآنجلس را دیدم، شهری در جوار اقیانوس آرام با وجود آب شیرینکنهای فراوان، آب کم آورده و از مردم خواسته در مصرف صرفه جویی کنند. در پروازی که بین شهرهای امریکا داشتم، از بالا که میدیدم، تمام مزارع به صورت دایره وار بود، وقتی به این مزارع سرکشی کردم، دیدم یک موتور مرکزی وسط مزرعه گذاشتهاند که با بازوی متحرک میگردد و آب را به صورت بارانی به مزرعهیی در حد ۵٠ هکتار میرساند.
این راه میتواند در کشور ما هم مورد استفاده قرار گیرد. یکی از راههای دیگری که دولت برای کمکردن ۴٠ درصد آب مصرفی داشت، آبیاری قطرهیی بود. اینکه لوله کشی میکنیم وپای هر درخت یک سوراخ در لوله ایجاد میکنند که چکه چکه آب به درخت برسد. روشهای دیگری چون مه پاش هم داریم که مشابه همین روش امریکاست. البته همه اینها هزینه دارد، باید کیلومترها لوله کشی شود، لولهها هم بعد از چند سال در آفتاب، سرما و گرما پوسیده میشوند. اما در مصرف آب صرفه جویی به شکل کلان میشود. تنها در آن صورت است که ما میتوانیم آب مورد نیاز برای احیای دریاچه ارومیه را داشته باشیم. ایران روی کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است. ما یک سوم معدل جهان بارندگی دریافت میکنیم. جهان ٨۵٠ میلی متر بهطور متوسط بارندگی دریافت میکند، بعضی اوقات هم این مقدار به ٢٠٠٠ میلی متر میرسد. اما در کشور ما کمتر از ٢۵٠ میلی متر باران دریافت میکنیم و این یعنی کمتر از یک سوم جهانی.
ما یک ترسالی داریم و یک خشکسالی. در سالهای خشکسالی که گرفتارش هستیم،
٢۵٠ میلی متر بارش داریم، این عدد گاهی تا ١۶٠ میلی متر هم کاهش مییابد. نقاطی در کویر داریم که در طول سال، یک میلی متر هم دریافت نمیکنند و نقاطی در شمال هم هست که بالاتر از ٨٠٠ و ٩٠٠ میلی متر بارش دریافت میکنند. یکی از کارشناسان گفته بود باید برای سال
١۶٠ میلیمتری مان برنامهریزی کنیم، نه سال ٢۵٠ میلیمتری. سال ٢۵٠ میلی متری نیاز به مدیریت ندارد، باید همیشه منتظر سال ١۶٠میلیمتری باشیم. اما در خصوص آب مصرفی یا شرب، در چنین وضعیت خشکسالی، روزی میرسد که در تهران شیرآب را باز میکنیم و آبی نمیبینیم. در آن صورت نیاز به منابع عظیم آب تصفیه شده داریم. شاید یکی از کشورهای منحصر به فرد جهان باشیم که با آب شرب، اتوموبیل میشوییم و ایوان جارو میکنیم. البته تلاشی در این زمینه شده، آب فضای سبز در تهران را لوله کشی جدا گانه کردند. این لولهها در ساعتهای معینی در روز، آب تصفیه نشده به در خانهها میرساند که به درد فضای سبز میخورد، میتوان با آن باغچهها را آبیاری کرد، اما پیشنهاد من این است که هزینه لولهکشی داخل خانه برعهده خود صاحبخانه باشد. اگر خواستم حوض خانه را پر کنم از آن آب استفاده کنم و اگر خواستم پخت و پز کنم، از آب تصفیه شده استفاده کنم. مدیریت مصرف آب بر دو قسم است، یک مرحله آن به عهده دولت است، بهبود وضع کشاورزی یا بهبود آب صنعتی که ما کاری برایش نمیتوانیم بکنیم. اما قسمت دیگر مربوط به ما، مردم است که میتوانیم صرفهجویی کنیم و این نیاز به فرهنگسازی دارد. از آنجایی که دولتمردان ما همه حقیقت را به مردم نگفتهاند، مردم باورشان ندارند. وقتی میگویند سدها خالی است، باور نمیکنند. به آقای چیتچیان، وزیر نیرو گفتم با هلی کوپتر بروید بالای سد، از بالا به مردم نشان بدهید تا باورشان شود.
٭مشاور سازمان محیط زیست و استاد دانشگاه
نظرات بسته شده است، اما بازتاب و پینگ باز است.