بسیاری از افراد چاق یا دارای اضافه وزن روزانه با گفتارها و رفتارهایی از سوی نزدیکان و عموم جامعه در رابطه با بدنشان مواجهه می‌شوند که درباره وزنشان به آنها نهیب زده و در آنها احساس شرمساری و حقارت ایجاد می‌کند.
ایجاد شرمساری به دلیل چاقی یا ننگ اجتماعی چاقی از نیمه‌های قرن بیستم آغاز شد. به دنبال این مساله جنبش‌های اجتماعی در مخالفت با آن و برای پذیرش فرم‌های مختلف بدن در جوامع شکل گرفت.
تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بسیار بیشتر از مردان با مساله شرمساری بدن مواجه هستند. به بسیاری از زنان از دوران کودکی و نوجوانی القاء می‌گردد که چاقی نشانه تنبلی و تن‌پروری است و اگر وزنشان را کنترل نکنند در زندگی اجتماعی و خانوادگی موفق نخواهند بود.
فهرست مطالب
مشکلات اضافه وزن
چاقی در قرون گذشته بیماری محسوب نمی‌شد و حتی در برخی فرهنگ‌ها نشانه سلامتی و تمول به حساب می‌آمد. این مساله با صنعتی شدن جوامع و رشد علم پزشکی تغییر کرده است.
امروز قریب به ۱.۹ میلیارد انسان دچار اضافه وزن هستند؛ یعنی از هر چهار نفر یکی به نحوی با مساله وزن دست و پنجه نرم می‌کند.
دانشمندان دریافته‌اند که چاقی با بروز انواع بیماری‌ها از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان و مرگ زودرس رابطه مستقیم دارد.
اما اینها تنها یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه ابعاد اجتماعی این مساله است. افراد دارای اضافه وزن به اندازه دیگر افراد حق حیات دارند. تحقیر و شرمساری این افراد به دلیل وزنشان پیامدهای مخربی در زندگی آنان به دنبال دارد.
جملاتی چون «کمتر بخور، بیشتر ورزش کن»، «آیا زمانی که خودت را در آینه می‌بینی از بدنت متنفر نمی‌شوی»، «این لباس‌هایی که می‌پوشی برای افراد لاغر تهیه شده و تو را چاق‌تر و زشت‌تر نشان می‌دهند»، «اگر وزن کم کنی از همه همسالان خود زیباتر می‌شوی»، «تو از همه نظر خوبی اما اگر وزن کم نکنی نمی‌توانی ازدواج کنی» و هزاران عبارت مشابه روزانه به افراد چاق گفته می‌شود. اما آیا تکرار این جملات به لاغری آنها کمک می‌کند؟
دانشمندان با بررسی بر روی مساله شرمسار کردن افراد چاق دریافته‌اند که شنیدن چنین عباراتی نه تنها سبب لاغر شدن آنها نمی‌شود بلکه ممکن است پرخوری را افزایش داده و موجب گردد که این افراد بیشتر چاق شوند.
محققان دانشگاه میشیگان ایالات متحده تحقیقات و آزمایش‌های بالینی زیادی بر روی این مساله انجام داده و می‌گویند ایجاد شرمساری در افراد چاق یا دارای اضافه وزن نه تنها به کاهش وزن آنها کم نمی‌کند بلکه خطر افسردگی و خودکشی را در آنها بالا می‌برد.
چاقی و اضافه وزن فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای هستند؛ ژنتیک، عوامل محیطی، سلامت جسم و روان، شرایط اجتماعی-اقتصادی، جغرافیا و میزان سواد و تحصیلات از مواردی هستند که وزن افراد را تعیین می‌کنند.
گرچه به صورت عمومی به نظر می‌رسد توصیه‌های کلی از جمله «خوردن کمتر و تحرک بیشتر» راهی برای حل معضل وزن بالاست اما در واقعیت مساله کاهش و کنترل وزن به این سادگی نیست.
در این نوشتار برخی عواملی را که با چاقی به طور مستقیم و غیرمستقیم مرتبط هستند توضیح می‌دهیم که به درک بهتر ما از این مساله کمک خواهد کرد:
چاقی کودکان در اجتماعات کم‌درآمد بالاتر است
میزان درآمد والدین، سواد آنها و محل زندگی از عوامل موثر در چاقی هستند. برخلاف باور عمومی کودکانی که در فقر رشد می‌کنند بیشتر در معرض چاقی قرار می‌گیرند.
درآمد کم خانواده سبب می‌شود که افراد به دنبال انتخاب غذاهای ارزان قیمت بروند. غذاهای سرشار از کربوهیدرات‌های مضر، شیرینی و چربی معمولا ارزان‌ترین گزینه‌های موجود برای این خانواده‌ها هستند. همچنین دانش کم آنها در مورد سلامت سبب می‌شود که مساله چاقی در کودکانشان را جدی نگیرند.
چاقی در کودکان یک معضل جدی است که جوامع امروزی با آن روبرو هستند. اضافه وزن در سنین کم سبب می‌گردد که افراد در میانسالی با انواع بیماری‌های مزمن دست و پنجه نرم کنند و مرگ زودرس به دلیل سکته قلبی، سکته مغزی یا سرطان در کمین آنها بنشیند.
بازگشت وزن پس از لاغر شدن
براساس تحقیقات موجود بیش از ۹۰ درصد افراد چاق که وزن زیادی کم می‌کنند پس از مدتی دوباره چاق می‌شوند. این مورد یکی از دلایلی است که افراد دارای اضافه وزن را برای تمام عمر درگیر می‌کند.
نگه داشتن وزن برای کسانی که در اثر رژیم یا ورش وزن زیادی از دست داده‌اند، دشوار است. وقتی فردی به اضافه وزن مبتلاء می‌گردد تنها مقداری چربی ذخیره نمی‌کند بلکه فیزیولوژی او تغییر می‌کند. در این حالت نحوه کنترل مغز و همورمون‌ها با بدن متفاوت عمل کرده و نگهداری وزن می‌تواند عملی سخت تلقی شود.
مدیریت مغز بر بدن
مغز فرمانده بدن است. این ارگان از میلیون‌ها رشته عصبی تشکیل شده که تمام فعالیت‌های بدن را کنترل می‌کند و تنها عضوی است که اگر بمیرد نمی‌توان آن را جایگزین کرد و حیات موجود زنده به اتمام می‌رسد.
کارکرد مغز در نحوه مدیریت اعضای بدن و ترشح هورمون‌های مربوط به چاقی و لاغری از جمله مواردی است که تعیین کننده وزن افراد است. مغز انسان پیچیده‌ترین ارگان زنده‌ای است که تاکنون در جهان کشف شده و نباید انتظار عملکرد یکسانی از آن در افراد مختلف داشت.
باکتری‌های روده و چاقی
محققانی که در سال‌های اخیر وضعیت باکتری‌های روده را بررسی کرده‌اند دریافته‌اند که وجود و عملکرد برخی از باکتری‌ها می‌تواند بر روی وزن افراد اثر بگذارد.
عدم تعادل در میزان این باکتری‌ها که به عنوان میکروب‌های مفید در روده‌های انسان حضور دارند می‌توانند به عنوان یکی از عوامل چاقی تلقی شوند.
همچنین تحقیقات گوناگون نشان می‌دهد که این باکتری‌ها به لحاظ فیزیولوژی و ریخت‌شناسی در بدن افراد بدون اضافه وزن و افراد دارای اضافه وزن متفاوت هستند. با این حال تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
اضافه وزن و کمبود وزن مادر در زمان بارداری
سلامت عمومی قبل از بارداری می تواند بر نحوه بارداری و سلامت مادر و جنین اثر بگذارد. نوزادان مادران دارای اضافه وزن بیشتر از سایر نوزادان در خطر ابتلا به چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی-عروقی در طول زندگی خود قرار دارند و شواهد نشان می دهد که چاقی در اولین مراحل رشد شروع می‌شود.
این مساله یک روی سکه است؛ تحقیقات دیگر حاکی از آن است که کمبود وزن مادر که سبب کم‌وزنی جنین گردد نیز می‌تواند سبب چاقی نوزاد در آینده شود.
محققان می‌گویند اگر جنین در زمان بارداری به اندازه کافی مواد مغذی دریافت نکند مغز او در تمام طول زندگی این فرمان را صادر می‌کند که اگر به اندازه کافی غذا نخوری گرسنه می‌مانی. این مساله سبب می‌گردد نوزادان کم وزن در آینده بیشتر از حد نیاز غذا بخورند و دچار چاقی گردند.
براساس آنچه گفته شد به نظر می‌رسد که هر دو مساله وزن بالا و پائین مادر می‌تواند سرنوشت جنین را در آینده رقم بزند.
مشکلات روان: افسردگی و پرخوری عصبی
افسردگی شایع‌ترین مشکل در رابطه با سلامت روان است. افسردگی در بیشتر مواقع با کاهش اشتهاء همراه است اما در میزان قابل توجهی از افراد پرخوری ایجاد می‌کند و از آنجایی که افراد افسرده چندان به ظاهر خود اهمیت نمی‌دهند این مساله می‌تواند به یک معضل تبدیل شود.
پرخوری عصبی نیز یک اختلال جدی در نحوه و میزان غذا خوردن است. افراد مبتلا به این بیماری بطور مخفیانه مقدار زیادی غذا می‌خورند و سپس از طریق روش‌های ناسالم تلاش می‌کنند آن را جبران نمایند.
افرادی که دچار افسردگی و یا پرخوری عصبی هستند باید تحت نظر روانشناس و روانپزشک قرار گیرند تا بر مشکل خود فائق آیند. توصیه به نخوردن و ورزش کردن نه تنها کمکی به آنها نمی‌کند بلکه به سلامت روان آنها آسیب بیشتری زده و حتی ممکن است سبب گردد دست به خودکشی بزنند.
مشکلات هورمونی
عدم تعادل در برخی هورمون‌ها می‌تواند به افزایش وزن افراد کمک کند. بجز هورمون‌هایی همچون لپتین، گرلین، تیروئید و انسولین که وظیفه آنها تنظیم میزان اشتهاء و نحوه سوخت و ساز بدن است، برهم خوردن توازن هورمون‌های دیگری از جمله هورمون‌های جنسی و همورمون‌های رشد که وظایف دیگری به جز تنظیم وزن بدن را عهده دارند، می‌تواند سبب چاقی شود.
نتیجه گیری
هنوز هیچ پاسخ مشخص و واضحی برای این مساله وجود ندارد. مساله کنترل وزن در هر فرد با دیگری متفاوت است.
گرچه تغذیه سالم و تحرک کافی برای بسیاری یک راه‌حل اساسی محسوب می‌گرد، اما تعداد قابل توجهی از مردم به دلایل گفته شده به چاقی دچار شده و با آنکه می‌کوشند وزن خود را به تعادل برسانند اما گاهی تمام عمر با آن درگیر هستند.
آنچه مسلم است توهین، تحقیر و ایجاد شرمساری در افراد دارای اضافه وزن به لاغری آنها کمک نمی‌کند بلکه سبب می‌شود سلامت جسم و روان آنها بیش از پیش به خطر افتد.